W 2024 r. pierwsze polskie wykopaliska w Indiach; cel: starożytny port międzykontynentalny

Naukowcy przypuszczają, że pod współczesną wsią Pattanam znajdują się relikty północnej części starożytnego portu Muziris. Było to najważniejsze założenie tego typu w regionie Limyrike, o którym pisali nawet rzymscy pisarze, m.in. Pliniusz Starszy. Pattanam położone jest w południowo-zachodnich Indiach, dziś kilka kilometrów od linii brzegowej Morza Arabskiego, czyli części Oceanu Indyjskiego.

“Będzie to pierwszy polski projekt wykopaliskowy w Indiach” – powiedział PAP szef misji dr Marek Woźniak z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN. Zwrócił uwagę na to, że kilka lat temu w Soparze na przedmieściach Mumbaju naukowcy znad Wisły wykonali badania rozpoznawcze, ale mimo bardzo obiecujących efektów nie uzyskały wsparcia z instytucji naukowych i nie zakończyły się one pracami wykopaliskowymi.

Dr Woźniak zapytany o to, skąd pomysł na badania w Indiach powiedział, że od wielu lat jest członkiem misji archeologicznej w Egipcie w Berenike nad Morzem Czerwonym. Miasto założył w III wieku p.n.e. faraon Ptolemeusz II.

“W Berenike odpowiadam za badania hellenistycznej fazy funkcjonowania miasta (k. IV w. p.n.e. do podboju rzymskiego na przełomie er – przyp. PAP), a to właśnie w okresie hellenistycznym najszybciej rozszerzały się międzykontynentalne kontakty Berenike, osiągając finalnie także Indie” – dodał dr Woźniak.

W pierwszych wiekach naszej ery Rzymianie, którzy przejęli władzę nad Egiptem, uczynili z Berenike ważnym punktem w handlu transoceanicznym łączącym Czarną Afrykę, Bliski Wschód i Indie.

“O handlu indo-rzymskim wiemy już bardzo dużo. Jednak o tych hellenistycznych, czyli wcześniejszych kontaktach – ciągle prawie nic, zwłaszcza jeśli chodzi o Indie środkowe i południowe. To chyba najbardziej frapujące zagadnienie w tej dziedzinie badań naukowych” – podkreślił.

Dr Woźniak powiedział, że interesują go punkty i strefy kontaktów pomiędzy bardzo różniącymi się kulturami oraz efekty tych interakcji.

“W przypadku kontaktów indo-hellenistycznych i indo-rzymskich mamy do czynienia ze zjawiskami nie dość że niezwykle ciekawymi, to o ogromnej wadze dla historii ludzkości, bardzo przypominającymi dzisiejszy, coraz mniejszy i bardziej zglobalizowany świat. Może z ich badania moglibyśmy się czegoś nauczyć?” – zastanawia się naukowiec.

Dlatego, jak zaznaczył, nawiązanie do wykopalisk w Berenike jest oczywiste i to one zainspirowały go do nawiązania współpracy z badaczami indyjskimi. “Prowadząc prace w portach na obydwu końcach zachodniej części morskiego +szlaku przyprawowego+, zyskujemy dla polskiej nauki niesamowitą możliwość włączenia się w nurt badań nad starożytną globalizacją handlową, jednym z największych osiągnięć ludzkiej historii, dyplomacji i ekonomii” – podkreślił.

Archeolog zwrócił uwagę, że ten szlak – łączący Indie, Bliski Wschód, Egipt i Europę, odgrywał dużą rolę również w późniejszych stuleciach.

“To tym szlakiem, poza rzymskimi kupcami do Indii dotarł apostoł Tomasz, który najprawdopodobniej wypłynął z Berenike a przybił właśnie do Muziris, jako pierwszy przywożąc na subkontynent chrześcijaństwo” – przypomniał.

Naukowcy chcą m.in. zrekonstruować architekturę starożytnego miasta Muziris. Będą też badać jego ekonomiczne, logistyczne i polityczne powiązania z innymi portami i ośrodkami regionu.

Jak opisał naukowiec, w Pattanam już odkryto w czasie wcześniejszych badań ogromną ilość śladów kontaktów z grecko-rzymskim Śródziemnomorzem i hellenistyczno-partyjskim Bliskim Wschodem.

“Z prowadzonych tu dotychczas wykopalisk pochodzą tysiące fragmentów rzymskich amfor i ceramiki stołowej (tzw. terra sigillata), szklanych, często bardzo luksusowych naczyń produkowanych w rzymskim Egipcie. Z kolei z regionu, w którym znajduje się port i położonego po sąsiedzku stanu Tamil Nadu znane są tysiące, jeśli nie dziesiątki tysięcy złotych i srebrnych rzymskich monet” – opisał dr Woźniak.

Program badań pomyślany jest jednak szerzej. Polscy naukowcy wraz z badaczami z indyjskiej PAMA w Kerali planują oprócz wykopalisk wziąć udział w badaniach rozpoznawczych w – jak uważa dr Woźniak – niemal niezbadanym regionie zachodnich pogórzy Ghatów Południowych nazywanych czasami „Wzgórzami Kardamonowymi”.

“To tam znajdowały się źródła wszystkich towarów, które rzymscy kupcy przywozili z Kerali i tamtędy biegł jeden z ważnych szlaków lądowych łączący zachodnie i wschodnie wybrzeże Południowych Indii” – wskazał.

Pierwszy sezon badań wykopaliskowych w Pattanam rozpocznie się w marcu 2024 r. Natomiast badania rozpoznawcze – jesienią tego roku.

Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski