Chorzów dawniej i dziś

Kościół św. Wawrzyńca

Drewniana budowla została wzniesiona w 1599 roku w Knurowie. Kiedy liczba parafian tej wiejskiej osady się zwiększyła, postanowiono wybudować nową świątynię, a Kościół św. Wawrzyńca został zamknięty w 1926 roku. Niszczejąca od 10 lat budowla, z inicjatywy wojewódzkiego konserwatora zabytków dr Tadeusza Dobrowolskiego, została zdemontowana i przeniesiona do Chorzowa.

Najstarszy opis kościoła znajduje się w protokole wizytacyjnym z 1679 roku. Dowiadujemy się z niego, że: „Kościół filialny we wsi Knurów najjaśniejszej pani baronowej, wdowy po Jerzym Fryderyku Reisswitz, wyznania luterskiego, z drewna, na cześć św. Wawrzyńca (…) w roku został 1599 wybudowany i poświęcony, gontem kryty. Wewnątrz ciemny, ściany jednakowoż ozdobione malowidłami tajemnic Chrystusowych. Podłoga z cegieł, sufit taflowany. Zakrystia z drewna. Także wieża – dzwonnica z drewna, na zachodzie do kościoła przyczepiona, w niej dwa dzwony, trzeci w sygnaturce nad dachem. Cmentarz deskami ogrodzony.”

Z wystroju wnętrza pierwotnego kościoła, zachowała się gotycka rzeźba Pięknej Madonny z Knurowa pochodząca z 1420 roku, oraz rzeźba św. Anny Samotrzeciej. Pierwszy protokół wizytacyjny wspomina o trzech poświęconych ołtarzach, w których umieszczone są obrazy i ozdobione są starymi rzeźbami a także o chrzcielnicy z lipowego drzewa oraz o drewnianym tabernakulum. Wspomniano także o naczyniach kościelnych: srebrnym kielichu, pozłacanej patenie kadzielnicy z brązu, ołowianych ampułkach, 4 ornatach, i innych sprzętach, takich jak: 8 chorągwiach, 6 drewnianych świecznikach pokrytych ołowiem oraz humerałach, puryfikaterzach, bursach i palkach.

Z protokołu wizytacyjnego z 1719 roku dowiadujemy się, że ołtarz główny oraz jeden z ołtarzy bocznych poświęcony był Św. Wawrzyńcowi, a oprócz tego drugi ołtarz boczny na cześć Św. Anny. Wtedy kościół nie posiadał jeszcze organów. Kolejne informacje na temat świątyni w Knurowie znajdujemy w dziele proboszcza gierałtowickiego Józefa Filipa Moronia. Ksiądz ten znalazł uznanie w historii parafii jako gorliwy kapłan, organizator i budowniczy. Z jego pracy dowiadujemy się, że w 1857 roku została rozebrana wieża w kościele knurowskim i wybudowana nowa. Budowę tę wykonał mistrz ciesielski Mateusz Pindur z Chudowa. W kopule złożono pismo, w którym znalazły się wiadomości z owych czasów. Ksiądz Moroń zakupił na własny koszt nową „Drogę Krzyżową”, wykonaną przez malarza gliwickiego Stańka.

Uprzemysłowienie Knurowa i pobliskiej Krywałdu na początku XX wieku wpłynęło na szybki wzrost liczby mieszkańców, zaistniała więc konieczność budowy nowych kościołów w Gierałtowicach i Knurowie. Ostatecznie kapituła biskupia ogłosiła 20 maja 1915 r. dekret wskrzeszenia parafii knurowskiej, który został zatwierdzony 10 czerwca 1915 przez rząd pruski. Stary kościół z trudem mieścił wiernych a okalający go cmentarz już dawno nie mógł pomieścić mogił zmarłych. W zbiorach Archiwum Archidiecezjalnym można odnaleźć liczne prośby skierowane do władz duchownych o pozwolenie odprawienia Mszy Św., bądź nabożeństw okolicznościowych poza kościołem. W 1926 roku zrealizowano plany budowy kościoła tymczasowego, który przejął funkcje duszpasterskie po drewnianej świątyni.

Przez następne dziesięciolecie stary kościółek popadał w zapomnienie, doszło do tego, że ten malowniczo położony na uboczu zabytek został zamknięty przez policję we wrześniu 1926 roku. Przemawiał za tym brak możliwości uchronienia świątyni przed profanacją i potrzeba gruntownego, natychmiastowego remontu (konstrukcja budowli groziła zawaleniem). W latach dwudziestych zrodził się program ratowania niszczejących zabytków drewnianej architektury. Jego twórcą był wojewódzki konserwator zabytków dr Tadeusz Dobrowolski. Ten wybitny historyk sztuki z wielką troską obserwował zagrożony zniszczeniem kościół knurowski i jego wyposażenie. Skierował więc w 1929 roku pismo do zarządu kościelnego i proboszcza z zapytaniem o zamierzenia odnośnie tego „(…) wielkiego zabytku polskiej cieśli śląskiej”. Wniósł także prośbę o przekazanie figur Muzeum Śląskiemu.

Parafia knurowska budująca nowy kościół nie ma funduszy na remont starodawnej świątyni. Dlatego też decyzją Rady Parafialnej z dnia 15 czerwca 1935 roku i za zgodą władzy kościelnej postanowiono odstąpić tę pamiątkę czasów zamierzchłych miastu Chorzów, pragnącemu posiadać tak drogocenny zbytek.Jesienią 1935 r. kościół został starannie zdemontowany i przeniesiony do Chorzowa. Dzisiaj w Knurowie na miejscu, gdzie kiedyś stała drewniana świątynia, znajduje się kamienny krzyż, ustawiony w 1938 r. w punkcie, w którym kiedyś był ołtarz główny. W dolnej części krzyż umieszczono tekst modlitwy: „U Pana miłosierdzie i obfite odkupienie”. Jeszcze niżej umieszczono prośbę fundatora, którym był członek Rady Parafialnej Jan Kwitek, która brzmi: „uprasza się przechodzących o pobożny Ojcze Nasz i Zdrowaś Maryjo”. Świątynia knurowska była przez 327 lat świadkiem wiary Ludu Śląskiego, jej przesiąknięte wonią kadzidła i duchem modlitwy ściany będą służyły nowym pokoleniom na nowym miejscu.

W 1936 r. kościółek zaczęto montować na tamtejszej Górze Wyzwolenia (Góra Redena). Inwestorem był zarząd miasta Chorzowa. W dniu 21 kwietnia Prezydent Miasta, Karol Grzesik, polecił dokonać przeniesienia starego kościółka z Knurowa do Chorzowa. Nadzór nad pracami sprawował Komitet Zabytkowego Kościółka. Działkę o powierzchni 2825 m², przekazały Polskie Kopalnie Skarbowe. Koszt przeniesienia, bez urządzenia wnętrza wyniósł 40 000 ówczesnych złotych. Pracami budowlanymi z ramienia chorzowskiego magistratu kierował inż. architekt Witold Czeczott Danielewicz. Aktu poświęcenia przeniesionej świątyni dokonał biskup Stanisław Adamski 16 października 1938 r.

źródła:

– Kościółek św. Wawrzyńca. Świątynia i jej dzieje w Knurowie i w Chorzowie, ks. Marek Gwioździk, Magdalena Sontag, nakładem parafii św. Wawrzyńca w Chorzowie, 2008;

– www.wawrzyniec-chorzow.katowice.opoka.org.pl.

Echo Chorzowa, informacje, wiadomosci, aktualnosci