Chorzów dawniej i dziś

19 kwietnia 2016 Wyłączono przez Tomasz Breguła

Ulica Wolności

Pierwsze wzmianki o istnieniu ulicy Wolności pochodzą z 1826 r., kiedy to zaczęto budować kolonię dla 25 rodzin na zasiedlonym obszarze ok. 50 mórg, w samym sercu dzisiejszego Chorzowa. Jej założycielem był Erdmann Sarganek z Górnych Hajduk – stąd nazwa Erdmannswille.

Początkowo głównym zajęciem mieszkańców była praca w miejscowym przemyśle, a dodatkowo uprawa przydomowych działek i hodowla zwierząt, co znalazło swoje odzwierciedlenie w typowo wiejskim charakterze zabudowy kolonii z głównym traktem biegnącym od Królewskiej Huty w kierunku Hajduk. Przykładem zabudowy willowej jest budynek z 1871 r. znajdujący się pod nr 44.

Kiedy w 1846 r. powstała stacja kolejowa w Świętochłowicach, rola szosy tam prowadzącej wzrosła i z czasem (1848 r. – 1854 r.) została ona zabudowana po obydwu stronach. W 1874 r. nazwano ją Kaiserstrasse. W 1872 r. na odcinku od torów kolejowych do obecnej ul. Zjednoczenia została wybrukowana, w latach osiemdziesiątych XIX wieku ujęta w sieć wodociągów i kanalizacji, a począwszy od 1898 r. – zelektryzowana. W tym też czasie pojawił się tu pierwszy tramwaj.

Dla architektonicznego rozwoju ulicy szczególnie pomyślne były lata 1895-1913, kiedy to ujednolicony został prospekt, a jej pierzeje – zabudowane. Partery eleganckich, secesyjnych kamienic zajęły sklepy, kawiarnie i restauracje, bura firm i filie banków. Trzy i czterokondygnacyjne budynki czynszowe na piętrach wynajmowało bogate mieszczaństwo, ludność biedniejsza natomiast lokowała się w oficynach lub budynkach tylnych. Jaka jest więc jej stara zabudowa? Najprostszy typ kamienicy robotniczej pochodzi z okresu lat 70-90 XIX wieku. Obiekt taki wznoszono z czerwonej cegły bez detalu architektonicznego, 2-3 kondygnacyjny, nakryty płaskim dachem, z sienią przelotową na osi frontu, który zajmował całą szerokość działki, z zabudowaniami gospodarczymi i sanitarnymi z tyłu podwórza.

Budynki pod numerami 55, 56 i 57 z mieszkaniami dwu oraz trzyizbowymi, to typowe przykłady takiej zabudowy. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych powstały kamienice rozbudowane o dwie oficyny boczne, bez zmiany układu wnętrza, ale z elewacjami wzbogaconymi o elementy dekoracyjne (gzymsy, szczyty) i pokrywane glazurowymi cegłami lub tynkiem (m.in. budynki pod numerami: 14, 16, 31, 36, 37, 39). Na przełomie wieków pojawiły się wielkomiejskie kamienice czynszowe o konwencji neorenesansowej przy niezmienionym układzie przestrzennym z dwoma oficynami i wyraźnym parterem handlowym oraz reprezentacyjnym piętrem, bogatą elewacją z wykuszami, wieżyczkami narożnymi, logiami i balkonami. Nakryte były wielospadowymi dachami mansardowymi. Za przykład mogą posłużyć budynki pod numerami: 3, 4, 10, 20, 25, 26, 28, 38, 40, 43, 49, 52 i 54.

Z początkiem XX wieku niektóre kamienice przejęły form Wolnosi 2 y secesyjne, choćby tylko w detalu (m.in. nr 22 i 24). W latach 1908-1912 powstały budynki o cechach modernistycznych, bez bogatego detalu architektonicznego (m.in. nr 27 i 29). Lata 20. i 30. XX wieku przyniosły uproszczone modernizacje tradycyjnych kamienic z rozbudowaniem ich gabarytów (m.in. nr 11, 15, 19, 35 i 47). Plomby pod numerami 109, 110 i 112 pochodzą już z początku XXI wieku.

Po przejęciu miasta przez Polskę w 1922 r. Kaiserstrasse przemianowana została na ul. Wolności i przy tej nazwie (z przerwą na Hitlerstrasse podczas okupacji) pozostaje do dzisiaj. Do 1934 r. królewskohucka ulica Wolności kończyła się na wysokości obecnej ul. gen. K. Pułaskiego, gdzie przebiegała granica Nowych Hajduk. Po wybudowaniu w 1979 r. estakady przecinającej Rynek, ul. Wolności przejęła po części jego funkcję.

Tomasz Breguła w oparciu o:

– „Zeszyty Chorzowskie”, Zbigniew Kapała.