Chorzów dawniej i dziś

Wielkie Hajduki (cz. 1)

Historia tej części miasta sięga według źródeł XVII wieku. Pierwsza wzmianka z nazwą „Heyduk” pojawiła się 5 stycznia 1627 roku. Według niektórych historyków nazwa ta istniała już wcześniej. Powstanie miejscowości łączy się ze zbudowaniem w 1839 roku Bismarckhütte (obecnie Huta Batory). Nazwa Hajduki Wielkie istnieje zaś od 1903 roku. Wówczas połączone zostały Hajduki Dolne i Górne, które do tego momentu stanowiły odrębne gminy.

Na mapach nazwę Hajduki można znaleźć dopiero w XVIII wieku. Istnieją dwie wersje wyjaśniające pochodzenie nazwy dzisiejszej dzielnicy Chorzowa. Jedna wywodzi się od hajduków utrzymywanych dawniej przez książęta i rycerzy. To właśnie hajdukowie, których zwolnili panowie feudalni, mieli stworzyć Górne i Dolne Hajduki, dwie rolnicze osady nad Rawą. Druga wskazuje na niemiecki rodowód nazwy. Według niej Hajduki mają pochodzić od słowa die Heide, co oznacza puszczę, step i wrzosowisko.

Hajduki w porównaniu z innymi osadami w okolicy powstały i rozwinęły się stosunkowo późno. Powodem mogła być niekorzystne usytuowanie między lasami i daleka odległość od szlaków komunikacyjnych. O aktywności gospodarczej Górnych i Dolnych Hajduk świadczyć miały dwa młyny zlokalizowane w okolicach przepływającej przez miejscowości rzeki. Dopiero w XVIII wieku pojawiła się nazwa Rawa. Wcześniej rzeka nazywana była Roździanką. W XIX wieku na terenie północnych Hajduk powstały nowe kolonie robotnicze, które szybko uniezależniły się tworząc Nowe Hajduki i Klimzowiec.

W 1840 roku Górne i Dolne Hajduki stały się gminami. Wtedy powstały w Górnych Hajdukach pierwsze obiekty przemysłowe, w tym szyby kopalni Król. Właścicielem Hajduk Górnych stał się Wilhelm Ferdynand Elsner von Gronov z Kalinowic. Stąd nazwa utworzonej niedługo potem kolonii Kalina. Hajduki swoją pierwsza szkołę miały dopiero w 1865 roku, tylko rok wcześniej niż młodszy Klimzowiec. Od 1845 roku w Hajdukach istnieje również kolej.

Przełom nastąpił, kiedy uruchomiono w Hajdukach Hutę Bismarck (później Batory) w 1873 roku i destylarnię smoły (obecnie Zakłady Chemiczne Hajduki) w 1888 roku. Dzięki powstaniu dużych zakładów przemysłowych charakter miejscowości uległ zmianie. Hajduki szybko rozbudowały się. Na początku XX wieku huta zatrudniała trzy tysiące pracowników.

15 września 1901 roku miejscowość zyskała kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny stojący dziś przy głównej ulicy. 1 kwietnia 1903 roku na mocy dekretu cesarza Wilhelma II z 12 stycznia gminy Górne i Dolne Hajduki połączono w jedną i nadano jej nazwę Bismarckhütte. Nie obyło się przy tym bez protestów miejscowej ludności, która chciała pozostawienia historycznej nazwy. Bismarckhütte liczyła wtedy nieco ponad 14 tysięcy mieszkańców.

Tomasz Breguła w oparciu o:

-„Zeszyty Chorzowskie”, Zbigniew Kapała;

-„Mały przewodnik po Chorzowie”, Roman Liczba;

-„Historia Wielkich Hajduk, Chorzów Batory- Wielkie Hajduki”, Jacek Kurek.

Echo Chorzowa, informacje, wiadomosci, aktualnosci