Chorzów dawniej i dziś

Plac św. Jana

Od założenia w XIII wieku aż do ostatnich lat XVIII wieku pod względem zabudowy wieś Chorzów nie ulegała istotnym zmianom, zachowując charakter ulicówki. Nie ma również informacji o jakiejkolwiek zmianie granic- pierwotny obszar liczy 1300 ha. Jak wspomniano na mapie Wielanda z 1736 roku, Chorzów przedstawiono jako dość dużo wieś z kościołem w centrum na wzniesieniu i domami wzdłuż drogi na osi północ-południe.

Pola uprawne w formie łanów biegły 2 km równoleżnikowo z tyłu zagród w kierunku Bytkowa i Łagiewnik oraz w kierunku południowym- do dzisiejszego placu Piastowskiego. Wieś otoczona była borem, a w okolicy znajdywało się kilka stawów rybnych. Analiza ukształtowania placu św. Jana pozwala uczynić pewne ustalenia na temat tzw. „nawsia” (wrzecionowaty plac wzdłuż całej osady), które było pierwotnie miejscem zebrań mieszkańców.

W pierwszym okresie istnienia wsi Chorzów na czele gminy stał sołtys, będący jednocześnie sędzią wiejskim. Urząd ten do końca XVIII wieku znajdował się w rękach polskich. Taki też charakter miała cała gmina wiejska zamieszkana przez kmieci i zagrodników o polskiej narodowości i języku.

Pozostałością wiejskiego charakteru tej dzielnicy są istniejące do dziś zabudowania chłopskie przy placu św. Jana i ulicy Bożogrobców wznoszone od końca XVIII wieku przez niemal cały XIX wiek. Bogaci chłopi, tzw. „siodłoki” , podbudowali swoje zagrody w charakterystyczny sposób. Przykładem są te pod nr. 1-10 o typowym, zamkniętym układzie zabudowy i funkcji, mieszczące się na wąskiej i długiej działce. Bezpośrednio przy ulicy, ustawiony szczytem do niej, znajduje się budynek główny- mieszkalny. Jest on prostokątny, podłużny, nakryty dachem dwuspadowym, częściowo podpiwniczony, z wejściem na osi dłuższego boku.
Naprzeciw zlokalizowany jest dom mniejszy, zwany „wycużnym” lub „wycugiem”, przeznaczony dla osób starszych, które przekazały swe gospodarstwo młodszemu następcy. Pomiędzy tymi dwoma budynkami mieści się szeroka brama wjazdowa z niewielką furtką dla pieszych. Dalej znajdowały się zabudowania gospodarcze i wielka, przejazdowa stodoła na całej szerokości działki, a za nią pola uprawne. Murowane budynki tynkowano i pokrywano dachówką. Z tej tradycyjnej zabudowy chłopskiej, która niegdyś otaczała cały plac św. Jana, obecnie pozostała tylko 1/3. Reszta została zabudowana kamienicami czynszowymi w latach 1902-1911.

Tomasz Breguła w oparciu o:
„Zeszyty Chorzowskie”, Zbigniew Kapała,
„Bożogrobcy i pudlyrze. Podania i legendy chorzowskie”, A. Halor.

Echo Chorzowa, informacje, wiadomosci, aktualnosci